İnternet veya dijital platformlar üzerinden gerçekleşen e-ticaret günümüzün en önemli sektörlerinden biri konumunda. Her geçen gün sektöre yeni katılımlar gerçekleşiyor. Bu katılımların bir bölümü iş modelleri hakkında derin analizlerin sonucunda gerçekleşmekte. Büyük bir bölümü ise e-ticaret türleri ve iş modelleri hakkında yeterince araştırma yapmadan gerçekleşiyor. E-ticarete ilgi duyuyor ve sektöre yeni adım atmak istiyorsanız bu bağlamda dikkatli olmalısınız. E-ticaretin farklı türleri arasında kendinize en uygun olanını seçmeli, buna uygun bir iş modeliyle hareket etmelisiniz. Bu yazımızda bu konular hakkında kısa ve faydalı bilgiler paylaşacağız.
Öncelikle e-ticaretten biraz bahsedelim. Elektronik ticaret olarak da bilinen e-ticaret kısaca mal ve hizmetlerin internet üzerinden ticaretidir. Son yılların yükselen trendlerinden biri olan e-ticaret günümüzde pek çok sektörün içinde olmak istediği bir alan. İnternetin yaygınlaşması ve mobil uygulamaların gelişmesiyle birlikte artık pek çok işletme satış operasyonlarında online kanallara daha fazla ağırlık vermekte. Bunun en önemli nedenlerinden biri şüphesiz ki online kanallar ile daha geniş kitlelere ulaşma imkanıdır.
E-ticaret türleri ve iş modelleri farklı olsa da e-ticaretin bazı temel bileşenlerinden bahsetmek mümkün. Bunların başında online alışveriş siteleri gelir. Nitekim çevrimiçi mağaza olarak da bilinen bu siteler, e-ticaret yoluyla ürün veya hizmet satışı gerçekleştirir. İyi bir e-ticaret altyapısı kullanan sitelerin online satışta başarı şansları daha yüksektir. Çünkü bu siteler ürün tanıtımı, kampanya seçenekleri, veri güvenliği ve benzeri birçok konuda daha yüksek standartlara sahiptir.
Diğer taraftan e-ticaret türleri ve iş modelleri için elektronik ödeme sistemleri de önemli bir konudur. Alıcı ile satıcı arasında gerçekleşen para dolaşımı kredi kartı, havale, EFT veya dijital ödeme yöntemleriyle gerçekleşebilir. Online satış sitelerinde muhasebe, lojistik ve kargo entegrasyonları da kritik önemdedir. Bu entegrasyonlar tüm operasyonun sorunsuz şekilde gerçekleşmesini sağlar. İşletmenin ticari başarılarını artırması için ayrıca dijital pazarlama ve SEO çalışmaları için de kaynak ayırması gerekir. Bu bileşenler aracılığıyla e-ticaret siteleri perakende satışa oranla çok daha yüksek cirolara ulaşma imkanı kazanır.
Online kanallar üzerinden gerçekleşen e-ticaretin farklı türleri ve iş modelleri vardır. E-ticaretin başlıca çeşitleri yatay e-ticaret, dikey e-ticaret, pazaryeri satışı, fırsat siteleri ve aracılık siteleri şeklindedir. İş modelleri arasında en yaygın olanları ise B2C, C2C ve B2B şeklindedir. Ayrıca C2B, C2G, G2B, B2E, B2G gibi farklı iş modelleri de vardır. E-ticarete yeni adım atan siteler bunlar hakkında mutlaka bilgi sahibi olmalı. Nitekim e-ticaret sitesi tasarımı ve entegrasyonlar ile operasyon yönetimine kadar birçok konu, tercih ettiğiniz e-ticaret türü ve iş modeline bağlı olarak şekillenir. E-ticaret türleri ve iş modelleri konulu bu yazımızın devamında bunları kısaca ele alıyoruz.
Geniş bir ürün veya hizmet yelpazesini kapsayan e-ticaret türüne yatay e-ticaret denir. Bu modelle hizmet veren sitelerde fazla sayıda ürün/hizmet kategorisi vardır. Online perakendecilerin yanı sıra pazaryerleri de yatay e-ticaret hizmetleri sunar. Bu modelin en önemli avantajı, farklı sektörlerden veya kategorilerden pek çok ürünü aynı çatı altında sunmasıdır. Halihazırda Amazon dünyanın en büyük e-ticaret platformudur ve yatay e-ticaret modeliyle hizmet verir.
Bu modeli kullanan alışveriş sitelerinde elektronik ürünlerden giyim ürünlerine, ev eşyalarından kozmetik ürünlere kadar birçok kategoride ürün veya hizmet bulmak mümkündür. Zaten bu modelin en önemli avantajı da farklı ihtiyaçları karşılamak üzere çeşitli kategorilerdeki ürünlere kolayca erişim imkanı sunmasıdır. Geniş ürün yelpazesi içinde satıcılar rekabetçi fiyat politikaları benimser. Bu da fiyatların tüketici lehine dengelenmesini sağlar. Geniş kitlelere ulaşım konusunda yatay e-ticaretin potansiyelleri fazladır. Bu yüzden e-ticaret türleri ve iş modelleri arasında yatay e-ticaret platformları daha geniş bir yer tutar.
E-ticaret türleri ve iş modelleri arasında önemli bir diğer konu da dikey e-ticarettir. Kısaca ifade edecek olursak dikey e-ticaret, belirli bir sektörde daha derinlemesine bir deneyim sunar. Böylelikle tüketicilere daha uygun ve özelleştirilmiş bir alışveriş deneyimi sağlar. Bu yönüyle dikey e-ticaret, belirli bir ürün veya hizmet kategorisi üzerine odaklanan e-ticaret modelini ifade eder. Bu modelle çalışan e-ticaret platformları, belirli bir sektördeki ürün veya hizmetleri sunar. Ve bu sektörde uzmanlaşmış olmaları ürün veya hizmet tedarikinde güvenilirliğini pekiştirir.
Dikey e-ticaret modeline sahip internet sitesi ve platformlar genellikle belirli bir niş pazarı hedefler. Ve bu pazardaki müşterilere özelleştirilmiş deneyimler sunmayı amaçlar. Sektörel uzmanlığı yüksek firmaların dikey e-ticaret modelinde başarı şansı daha yüksektir. Ürün veya hizmet çeşitliliği ise yatay e-ticaret sitesi kurma çalışmalarından farklılaşmasını sağlar. Ancak hizmet verdikleri niş pazar hedefleri etrafında uygun bir çeşitliliğe sahiptir. Belli bir sektörde yoğunlaştıkları için bu alanda daha iyi bir uzmanlık gösterirler. Böylelikle fiyat ve diğer konularda rekabette doğal avantaj elde ederler. E-ticaret türleri ve iş modelleri konusunda bunları da dikkate almanızda yarar var.
E-ticarete yeni adım atanların en çok merak ettiği konular arasında önemli bir diğer konu da pazaryeri modelidir. Bu modelde web sitesi sahibi asıl satıcı değildir. Online pazaryerinde işletmeler sanal mağaza açar ve kullanıcılara hizmet verirler. Satılan her üründen pazaryeri belli bir komisyon alır. Bu yönüyle pazaryeri satışı, farklı işletmelerin aynı platform üzerinden ürün veya hizmet satmalarını olanaklı kılar. Tüketicilerin farklı satıcıların ürünlerini tek bir yerde bulması ve karşılaştırma yapabilmesi bu modelin en önemli avantajlarıdır. Ayrıca güvenilirlik ve ürün değerlendirmeleri bağlamında da pazaryeri satışı e-ticaret türleri ve iş modelleri arasında özel bir yere sahiptir.
E-ticaret alanında karşılaşabileceğiniz bir diğer model de fırsat siteleridir. Bu siteler farklı işletmelerin ürünlerini özel indirimlerle satışa sunar. Bu modelle hizmet veren e-ticaret sitelerini daha çok sektöre yeni adım atan site ve markalar tercih eder. Fırsat sitelerinin en önemli avantajı, ilgili marka veya işletmelere marka bilinirliği konusunda destek olmasıdır. İşletmeler genellikle sürümden kazanmak için bu modeli tercih eder. E-ticaret türleri ve iş modelleri arasında yerine göre bu seçeneği de değerlendirebilirsiniz. Özellikle kuruluş aşaması ve ilk dönemlerde birçok site bu modeli tercih edebiliyor.
Günümüzde en popüler e-ticaret türleri ve iş modelleri arasında bir diğeri de aracılık siteleridir. Bu siteler, son tüketici ile satıcı işletmeleri buluşturan bir modelle hizmet verir. Bu yönüyle aslında pazaryeri satışlarına benzer bir hizmet verirler. Ancak pazaryeri sitelerinden önemli bir farkları vardır. Nitekim aracılık sitelerinde ürünleri işletmeler satar. Hizmeti ise aracı site verir. Örneğin Çiçeksepeti veya Yemeksepeti gibi platformlar bu kategoride yer alır.
Yukarıda e-ticaret türlerini kısaca özetledikten sonra iş modellerinden de kısaca bahsetmek istiyoruz. Bu modeller arasında işletmeden tüketiciye satış modeline B2C denir. Bu modelde işletmeler, ürün veya hizmetlerini doğrudan son tüketicilere satar. E-ticaret çeşitleri arasında en yaygın model B2C modelidir. Bireysel müşteri pazarını ifade eden bu modelle işletmeler geniş bir tüketici kitlesine ulaşmak için dijital kanalları etkin şekilde kullanır. Örneğin gıda, kırtasiye, giyim eşyası satış siteleri B2C modeliyle hizmet verir. Bu yüzden e-ticaret sektöründe bu modelin büyük bir etkisi vardır. Dolayısıyla e-ticaret sitesi kurma süreçlerinde bunları dikkate almak gerekir.
B2C modeliyle faaliyet gösteren internet siteleri, ürün veya hizmetleri satış sitelerinde sergiler. Son kullanıcıya satış yaptıkları için B2C modelinde site tasarımı ve kullanıcı deneyimleri önemlidir. Kullanımı kolay ve estetik yönden etkileyici sitelerde satış başarıları yüksektir. B2C modeli için site tasarımında ürün sayfası dizaynı, sepete ekleme ve ödeme adımlarını oluşturma süreçleri özel bir uzmanlık gerektirir. Sitenin satışını gerçekleştirdiği ürün veya hizmet çeşidine uygun bir tasarımının ve kurumsal kimliğinin olması bu bağlamda önemlidir. E-ticaret türleri ve iş modelleri bağlamında bunları da hesaba katmanızda yarar var.
B2C e-ticaret modelinin en önemli avantajı geniş bir müşteri kitlesine erişim imkanıdır. Dijital pazarlama ve SEO alanına en fazla kaynak ayıran işletmeler de bu modelle çalışan işletmelerdir. Çevrimiçi pazarlama fırsatları bu modelin ticari başarılarını artırır. Ayrıca teknik tarafta belli iyileştirmeler de müşteri memnuniyetini artırdığı ölçüde dönüşüm optimizasyonu gerçekleştirir. Bununla birlikte, B2C modelinde çalışan işletmeler arasında rekabet koşulları her geçen gün zorlaşmakta. Bu süreçte kayıp yaşamamak için işletmelerin yazılım, pazarlama ve diğer birçok alanda profesyonel hizmetlerden yararlanmaları gerekir.
En önemli e-ticaret türleri ve iş modelleri arasında bir diğeri tüketiciden tüketiciye satış modelidir. Bu modelle hizmet veren sitelerde tüketiciler kendi aralarında doğrudan ürün veya hizmet satışı gerçekleştirir. Bu model genellikle online platformlar üzerinden çalışır. İnternet sitelerinin yanı sıra mobil uygulamalar da tüketicilerin kendi aralarında satış yapmalarını kolaylaştıran çeşitli teknik çözümlere sahiptir. Bu sitelerde UX tasarım ilkeleri oldukça önemlidir.
C2C modeliyle iş yapan sitelerde kullanılmış ürün satışı en sık karşılaştığımız iş modellerinden biridir. Satış platformu üzerinde kullanıcılar çeşitli eşya veya ürünlerin satışını gerçekleştirir. C2C platformlarının en önemli özelliği, kullanıcıların birbirleri arasında iletişim kurmalarını kolaylaştıran teknik imkanlara sahip olmalarıdır. Bunun yanı sıra fiyat oluşturma ve ödeme konusunda da çeşitli çözümlere sahiptir. Böylelikle tüketiciler birbirleri arasında farklı ürün veya eşyaların satışını gerçekleştirir.
Günümüzde çevrimiçi ikinci el eşya satışı e-ticaret türleri ve iş modelleri arasında daha çok C2C ile gerçekleşir. Ayrıca el yapımı ürünlerin satışı da yine C2C satış siteleriyle gerçekleşir. Bunların yanı sıra ev kiralama veya arsa satışı gibi konularda da C2C modeliyle sıkça karşılaşırız. Bu modelin en önemli avantajı, düşük sermayeli işletme veya girişimcilere büyümek için gerekli kaynak desteğini sağlamasıdır. Ayrıca tüketiciler arasında güven bağı tesis etmesi de en önemli tercih nedenlerinden biridir. Kendi satış sitesi yerine C2C platformlarını tercih eden yeni işletmeler kullanıcılar nezdinde daha yüksek bir güven kazanır.
E-ticaret türleri ve iş modelleri arasında B2B modeli işletmeden işletmeye satış şeklini ifade eder. Bu modelle çalışan işletmeler, başka bir işletmeye ürün veya hizmet satışı gerçekleştirir. Bu yönüyle B2B ile B2C arasında önemli bir fark vardır. Nitekim B2B modelinde satış hacmi çok yüksektir. Bu nedenle işletmeler satış koşulları hakkında kendi aralarında anlaşabilirler. Oysa B2C modeli aslında perakende satışın online kanallara yansımasıdır. Bu yüzden sabit fiyat politikalarıyla çalışır.
B2B ile B2C arasındaki tek fark satış hacmi değildir. Bunun yanı sıra bazı iş kolları doğrudan şirketlere hizmet verir. Örneğin yazılım firmaları geliştirdikleri yazılımları işletmelere satar. Dolayısıyla e-ticaret türleri ve iş modelleri arasında B2B modeli işletmeler arasında özel bir ticaret ilişkisini ifade eder. İş yazılımlarının yanı sıra tedarik zinciri yönetimi, hizmet sağlayıcılar veya sanayi kuruluşları da B2B modeliyle hizmet verir. Finans, envanter yönetimi veya insan kaynakları gibi alanlarda B2B modeliyle daha sık karşılaşırız. Eğer e-ticarete yeni başlayan siteler arasındaysanız bu modeli de dikkate almanızda yarar var.
B2B modelinin en önemli faydası, işletmelerin yüksek satış hacimlerine ulaşmalarını sağlamasıdır. Ancak bunun yanı sıra işletmeler arasında uzun vadeli ilişkiler geliştirmesi de B2B satış şeklinin temel özellikleri arasındadır. Bu modelde işletmeler alıcı olduğu gibi aynı zamanda da satıcıdır. Satın aldıkları ürün veya hizmetleri başka işletmelere veya şahıslara satarlar. Ne var ki, B2B modeliyle çalışan işletmelerde iş anlaşmaları farklı pek çok parametreyle şekillenir. Bu da iş ilişkilerinin karmaşıklaşmasına neden olur. Bu modelde rekabet koşulları da zordur. Uzun süreli anlaşmalara dayandığı için güncel koşullara uygun şekilde gelişmesi zordur.
E-ticaret türleri ve iş modelleri arasında önemli bir diğer tür de C2B'dir. Tüketiciden işletmeye satış şeklini ifade eden bu modelde tüketiciler işletmelere ürün veya hizmet satışı gerçekleştirir. Dolayısıyla bu model diğer e-ticaret modellerinden biraz farklıdır. Nitekim bu modelde tüketiciler alıcı değil satıcı konumundadır. Günümüzde bu modelin en somut örneklerini freelance çalışanlar arasında görmek mümkün. Ürün veya proje bazlı çalışan freelancerlar C2B modeliyle hayatlarını sürdürmekte.
C2B iş modelinin diğer modellerden en önemli farkı, online satış sitelerinin farklı bir satış modeline ne denli yatkın olabileceğini göstermesidir. Yetenek ve uzmanlıklarını kullanarak gelir elde etmek isteyenler C2B modeliyle hizmet veren e-ticaret siteleri sayesinde istedikleri sonuçları elde etmekte. Bu modelin en çok kullanıldığı alanların başında içerik üretimi geliyor. Blog veya video içeriği üretenler için C2B e-ticaret modeli büyük bir fırsat demek. Bu modelle hizmet veren platformlar, fiziksel olarak ulaşamayacakları marka veya işletmelere kolayca ulaşmalarını sağlamakta.
E-ticaret türleri ve iş modelleri arasında daha az yaygın olan modellerden biridir. Vatandaştan hükümete şeklinde ifade edeceğimiz bu modelde vatandaşlar doğrudan devlet kurumlarıyla ilişki içindedir. C2G modelinde tüm işleyiş kamu otoritelerinin gözetimi altında ilerler. Hizmetlere erişim, bilgi talepleri, aydınlatma ve benzeri konularda şeffaflık ilkesi esastır.
E-ticaretin farklı sektörlerde yaygınlaşması günümüzde vatandaşlar ile kamu otoriteleri arasındaki ilişkide de kendisini göstermekte. C2G modeliyle vatandaşlar, devlet kuruluşlarıyla hızlı bir iletişim kurma imkanı sağlar. Ancak geleneksel satış süreçlerinden farklı olarak bu süreçler dijital iletişim kanalları üzerinden ilerler. Aynı zamanda da kamuoyunun geri bildirimlerine uygun şekilde ilerlemek durumundadır. Günümüzde her çeşit online hizmetler ve başvurular ile kamu bilgilendirme süreçlerinde dijital bilgilendirme olmazsa olmazlardan biri haline gelmiştir.
E-ticaret alanında karşılaşabileceğiniz bir diğer model de G2B modelidir. Bu modelin Türkçe karşılığı hükümetten işletmeye şeklindedir. Nitekim devlet kurumlarının online kanallar üzerinden işletmelere sunduğu hizmet ve kaynaklar için bu model kullanılır. İlgili kurumlar arasında doğrudan iletişim ve etkileşim sağladığı için oldukça faydalı bir iş modelidir.
G2B iş modelinde işletmeler çeşitli lisans veya izin süreçleri konusunda özel birtakım kolaylıklara sahiptir. Sözleşmeler ve ihaleler üzerinden proje fırsatları elde ederler. Ve bu fırsatları etkin şekilde kullanırlar. Vergi ve finansal konularla ilgili işleyişler daha çok dijital hizmetler veya portallar üzerinden şekillenir. E-ticaret türleri ve iş modelleri arasında G2B en çok iş destekleri ve teşvikler nedeniyle işletmeler arasında tercih edilir. Finansal desteklerin yanı sıra eğitim programları da bu modele duyulan ilginin artmasına katkı sağlar.
Günümüzün en yaygın ticaret türlerinden bir diğeri B2E olarak ifade edilen işletmeden çalışana modelidir. Bu modelde işletmeler kendi çalışanlarına çeşitli hizmetler veya kaynaklar sunar. Böylelikle iş gücü yönetiminde verimlilik artışı elde ederler. B2E modelinde çalışanların ihtiyaç duydukları çeşitli kaynaklar işletme tarafından karşılanır. Böylelikle çalışanın işletmeye duyduğu bağlılık ve sadakat artar. Bu modeli kullanan işletmeler için e-ticaret site altyapısı çeşitlerinde çalışan portalları ayrıdır. Genellikle ayrı bir intranet aracılığıyla şirket içi bilgi ve kaynakların paylaşımı gerçekleşir. Çalışan indirimleri için de yine farklı alternatifler mevcuttur.
B2E iş modelinde hizmet veren e-ticaret sitelerinde çalışan indirimleri ve ekstra birtakım avantajlar mevcuttur. Çalışanlar özel indirimlerin yanı sıra tatil avantajları ve diğer teşviklerle de desteklenir. Böylelikle daha yüksek bir motivasyon düzeyine ulaşır. Bu sitelerde ayrıca çalışanlar arasındaki iletişimi daha güvenli hale getiren özel birtakım güvenlik önlemleri de yer almaktadır. Bu yöntemler sayesinde çalışanların iş güvenliği ve motivasyonları artar. Günümüzde birçok e-ticaret sitesi iş yeri kültürünü geliştirmek ve performansı artırmak için B2E modelini benimseme yoluna gidiyor.
Ticaret alanında yaygın bir diğer iş modeli B2G modelidir. İşletmeden hükümete satış şeklinde ifade edilen bu modelde işletmeler ile kamu kurumları doğrudan iletişim halindedir. Devlet ihalelerine katılan işletmeler genellikle bu modelle hizmet verir. Kamuya sattıkları ürün veya hizmetler için yaptıkları işbirliğini B2G modeli üzerine inşa ederler. Kamu ile özel sektör işbirliklerinde B2G modeli vardır. Kamunun sunduğu hizmetleri iyileştirmek için de B2G modeline geçiş faydalı olabilir.
Ele alacağımız e-ticaret türleri ve iş modelleri arasında bir diğeri G2C modelidir. Hükümetten vatandaşa şeklinde ifade edeceğimiz bu modelde kamu kurumları vatandaşlara çeşitli hizmetler veya kaynaklar sunar. Bu modelin en önemli özelliği, hükümetin vatandaşlarla etkileşime geçmesini sağlamasıdır. Modelin en önemli özelliği ise erişilebilirliktir. Nitekim elektronik hükümet portalları üzerinden verilen hizmetler G2C modelini kullanır. Bir diğer özelliği ise vatandaşların kamu yönetimine katılımını teşvik etmesidir. Örneğin dijital hizmetler, kamuoyu bilgilendirmeleri, online başvuru ve işlemler bu grupta değerlendirilir.
Yukarıda en önemli e-ticaret türleri ve iş modelleri hakkında kısa bilgiler paylaştıktan sonra bunlar arasında seçim yaparken nelere dikkat etmek gerektiğini de kısaca ele almak istiyoruz. Aşağıda yer vereceğimiz bilgiler ışığında kendi e-ticaret yönteminizi ve iş modelinizi kolaylıkla oluşturabileceğinize inanıyoruz.
Sektör uzmanlığı ve büyük marka deneyimi...
Hipotenüs® Yeni Nesil E-Ticaret Sistemleri ile Hazırlanmıştır.
